بسیاری نگارش رمان مشهور 'دن كیشوت' اثر 'سر وانتس' در اوایل قرن هفدهم را آغازگر نگارش رمان به شیوه امروزی آن می‌دانند. به عبارت دیگر اگر این پندار را صحیح بدانیم تاریخ داستان نویسی به كمتر از 4 قرن پیش می‌رسد.

به رغم این برخی اسناد و شواهد موید آن است كه نگارش داستان كوتاه دو قرن پس از نگارش ' دن كیشوت'، یعنی از قرن نوزدهم آغاز شده است.

آن ‌چه امروز به عنوان داستان كوتاه در ادبیات جهان شناخته می‌شود در اوایل قرن نوزدهم توسط 'ادگار آلن پو' در آمریكا و 'نیكلای واسیلی یوویچ گوگول' در روسیه بنیان نهاده شده است.

' آلن پو ' نخستین كسی است كه در زمینه داستان كوتاه به نظریه پردازی پرداخته و در همین زمینه به شهرت رسیده است. گوگول را نیز باید پدر داستان‌ كوتاه نامید زیرا به نظر می رسد شیوه داستان نویسی به شویه كنونی از این نویسنده شهیر روس به ارث رسیده باشد.

'گی دو موپاسان ' و ' آنتوان چخوف ' این مسیر را ادامه دادند و پس از آن‌ها نیز نویسندگان بزرگ دیگری مانند؛ ' او.هنری '، 'جیمز جویس'، 'ارنست همینگوی'، 'دیوید سالینجر'، 'فالكنر' و 'ساموئل بكت' نیز از این سبك بهره بردند.

در ایران داستان‌گویی البته بیشتر در سبك و سیاق افسانه و پند و اندرز سابقه طولانی و تاریخی دارد و چنانچه داستان‌های كوتاه سعدی شیرازی در كنار كوتاهی و وحدت موضوع، دارای شخصیت پردازی هم بودند، می‌توانستیم بگوییم نخستین آثار داستان كوتاه در جهان محسوب می‌شدند.

به رغم این پشتوانه بزرگ ادبی در نهایت این 'محمد علی جمالزاده' بود كه در سال 1300 با نگارش مجموعه داستان‌های كوتاه با عنوان 'یكی بود یكی نبود' داستان كوتاه به شیوه جدید را به ادبیات فارسی وارد كرد.

'صادق هدایت' نیز با پیگیری این سبك ادبی، 4 جلد مجموعه داستان كوتاه در قالب 40 داستان منتشر و این سبك به تدریج در ادبیات معاصر ایران زمین تثبیت شد؛ در همین دوره 'بزرگ علوی' نیز آثار قابل تاملی در این زمینه منتشر كرد و در نهایت این سبك به نویسندگانی همچون؛ 'صادق چوبك'، 'گلستان' و 'جلال آل احمد' منتقل شد.

'مصطفی مستور' (متولد 1343) از نویسندگان معاصر كشور است كه نامش به عنوان یكی از داستان‌‌كوتاه نویسان شهیر امروز ایران مطرح است.

او به عنوان نویسنده كتاب 'مبانی داستان كوتاه' در معرفی این‌گونه می‌نویسد: 'به لحاظ شخصی و فردی، داستان كوتاه محصول فشاری است كه بر نویسنده وارد می‌شود، فشاری روحی كه برای خروج و آزاد شدن نیاز به‌ منفذی دارد و این منفذ در داستان كوتاه شكل می‌گیرد'

مستور می‌افزاید: 'در واقع نویسنده با نوشتن داستان كوتاه، گویی از فشار عظیمی كه بر او وارد می شود رهایی می‌یابد؛ در رمان اما این وضعیت وجود ندارد چون فشار نمی‌تواند دائمی و مستمر باشد و مثلا طی چند سال ادامه داشته باشد.'

به طور كلی داستان كوتاه عناصری دارد كه به عنوان اركان اصلی این نوع ادبی باید حتما در داستان خود را نشان دهد. به عنوان مثال هر داستان كوتاهی باید دارای 'بن مایه' یعنی موضوع مشخص و هدف باشد.

توالی زمان، روایت، واقعه، انتظار، تعلیق، صمیمیت، تاثیر واحد، پیام، طرح، سببیت، شروع و گسترش، گره، نقطه اوج، گره‌گشایی، شخصیت، دیدگاه، لحن، فضا، زبان، سبك، صحنه و ... از دیگر عناصر اصلی داستان كوتاه هستند.

'حبیب احمدزاده' نیز به عنوان یكی از نویسندگان مطرح حوزه ادبیات دفاع مقدس، داستان‌های كوتاه مطرحی با موضوع جنگ تحمیلی به نگارش درآورده، از جمله این آثار می‌توان به داستان 'پر عقاب' اشاره كرد كه مورد توجه منتقدانی همچون؛ 'نوام چامسكی' قرار گرفته است.

داستان 'پر عقاب' شرح عملیات یك دیده بان در یك شهر محاصره شده (آبادان) در زمان دفاع مقدس است كه به محاصره غزه شباهت زیادی دارد.

این داستان در مجموعه 'داستان‌های شهر جنگی' منتشر شده و 'پال اسپراكمن' آن را به انگلیسی ترجمه كرده است.

در كنار داستان‌نویسان مطرح سال‌های گذشته ادبیات ایران همچون؛ 'سیمین دانشور'، 'غلامحسین ساعدی'، 'نادر ابراهیمی' و ... نویسندگان امروز ادبیات داستانی ایران نیز به خصوص در نسل جوان رو به گسترش هستند.

امروز روز جهانی داستان كوتاه است و در سراسر جهان ویژه برنامه‌هایی در معرفی و بازخوانی آثار این گونه ادبی برگزار می‌شود.

فرهنگسرای اخلاق نیز در تهران ویژه برنامه‌ای با عنوان 'همایش ادبی داستان كوتاه' با مشاركت كانون فرهنگی چوك برگزار می‌كند.

این همایش با هدف ترویج فرهنگ كتابخوانی، معرفی ادبیات داستان كوتاه و شناسایی پتانسیل‌های موجود در این حوزه امروز (25 بهمن ماه) از ساعت 15 با حضور نویسندگان حوزه ادبیات در سالن 'سرای حضور' برگزار خواهد شد و 'جهانگیر هدایت' و 'محمد جواد جزینی' در این نشست به سخنرانی خواهند پرداخت.

علاقمندان به حضور در این نشست می‌توانند به كتابخانه فرهنگ سرای اخلاق واقع در خیابان پیروزی، خیابان شكوفه، خیابان شهید كاظمی، جنب پارك گلزار مراجعه كنند.

تهرام/م.ل/1144